مالیات ارزش افزوده «مالیات غیر مستقیمی» است که خریدار آن را به همراه بهای خرید کالا یا خدمات پرداخت می کند.فروشنده موظف است مقدار مالیات دریافتی را به خزانه دولت واریز کند. از آنجا که خود فروشنده نیز ضمن خرید اولیه چنین مالیاتی را پرداخته ولی مصرف‌کننده محسوب نمی‌شود.اینست که او حق دارد کل «مالیات‌های ارزش افزوده» پرداختی خود را از کل «مالیات بر ارزش افزوده»های دریافتی کسر کرده و مابه تفاوت را به دولت بپردازد.
دولت‌ها مصارف ویژه‌ای را برای این مالیات در نظر گرفته‌اند. این مالیات از مهم‌ترین درآمدهای خزانه استانداریها، شهرداریها و دولت‌های مرکزی محسوب می‌شود .معمولاً به حساب خزانه دولت مرکزی وارد و از آنجا طبق قانون و معمولاً بنا بر نسبت جمعیت بین استان‌ها و شهرها پخش می‌شود.
ارزش افزوده چیست؟
ارزش افزوده که در زبان انگلیسی با عنوان Value added شناخته می‌شود، به ارزشی گفته می‌شود که در فرآیند تولید یک محصول به کالای واسطه‌ای یا همان مواد اولیه محصول اضافه می‌شود. البته ارزش افزوده مختص به یک کالا یا خدمات نیست، بلکه به فرآیند تولید مرتبط است.
در یک تعریف دقیق ارزش افزوده به افزایش ارزش پولی کالا در طی مراحل تولید گفته می‌شود. با عبور یک کالا از هر مرحله از تولید محصول ارزشی به کالا اضافه می‌شود که به آن ارزش افزوده می‌گوییم. ارزش افزوده را می‌توانیم برابر با اختلاف بین ارزش محصول تولید شده با مجموع ارزش مواد اولیه یک محصول بدانیم که گزارش ارزش افزوده را تشکیل می‌دهد.
برای مثال اگر تهیه یک کیلو شیرینی، 200 تومان شکر، 300 تومان، 300 تومان آرد، 350 تومان تخم مرغ و 450 تومان از دیگر موارد اولیه استفاده شده باشد و در نهایت محصول نهایی شده را به قیمت 5000 تومان بفروشیم، ارزش افزوده این یک کیلو شیرینی 3700 تومان خواهد بود.
قانون از مالیات بر ارزش افزوده
تعاریف متعددی از مالیات بر ارزش افزوده ارائه شده است. در مصوب ماده 3 قانون مالیات ارزش افزوده سازمان مالیاتی کل کشور این گونه تعریف شده است:
“مالیات بر ارزش افزوده: مالیات غیر مستقیمی است که بر تفاوت بین ارزش کالاها و خدمات عرضه شده با ارزش کالاها و خدمات خریداری یا تحصیل شده در یک دوره معین وضع می‌گردد.”
طبق ماده 3 قانون مالیات بر ارزش افزوده، به تفاوت بین ارزش کالاها و خدمات عرضه شده با ارزش کالا یا خدمات خریداری یا تحصیل شده در یک دوره معین، ارزش افزوده گفته می‌شود. این مفهوم به فرایند تولید مربوط است و نه به کالای خاص. مالیات ارزش افزوده نوعی مالیات عام (بر عموم کالاها و خدمات مگر موارد معاف تعلق می‌گیرد) است که به صورت چند مرحله‌ای از اضافه ارزش کالاهای تولید شده یا خدمات ارائه شده در مراحل مختلف تولید و توزیع اخذ می‌شود.
به عبارت دیگر مالیات بر ارزش افزوده مالیاتی است که در طول فرآیند تولید و خدمات از محل تولید تا فروش کالا به مشتری نهائی، مرحله به مرحله اخذ می‌شود. مالیات ارزش افزوده برای مصرف طراحی شده است که مصرف کنندگان آن را در زمان خرید خود می‌پردازند که این مالیات توسط فروشندگان جمع آوری شده و از این طریق در اختیار سازمان امور مالیاتی قرار می‌گیرد.
انواع مالیات بر ارزش افزوده
مالیات بر ارزش افزوده مصرفی و مالیات بر ارزش افزوده درآمد 3 نوع مالیات بر ارزش افزوده هستند که در ادامه انواع مالیات بر ارزش افزوده را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
مالیات بر ارزش افزوده تولیدی
در مالیات بر ارزش افزوده از نوع تولیدی، اعمال مالیات هم بر فروش کالاهای مصرفی و هم بر فروش کالاهای سرمایه‌ای صورت می‌گیرد. یعنی بنگاه اقتصادی با خرید کالا هیچ اعتبار مالیاتی را کسب نمی‌کند.
مالیات ارزش افزوده مصرفی
تمام مخارج سرمایه گذاری ناخالص مالیات در ارزش افزوده نوع مصرفی به دلیل این که براساس کالاها و خدمات مصرفی است، حذف می‌شود.
مالیات بر ارزش افزوده درآمد
در مورد مالیات بر ارزش افزوده از نوع درآمد گفته می‌شود که مالیات بر فروش تولید خالص کالاهاست و این گونه پس از کسر هزینه استهلاک به سرمایه‌گذاری خالص، ارزش افزوده از نوع درآمد به آن تعلق می‌گیرد.
مزایای قانون جدید مالیات بر ارزش افزوده
از جمله مزایای این قانون می‌توان به شفافیت مبادلات اقتصادی در کشور، حمایت از بخش‌های تولید و سرمایه‌گذاری، ساماندهی معافیت‌های مالیاتی، اصلاح فرآیند دادرسی مالیاتی، کمک به توسعه شهرها و روستاها، رفع برخی ایرادات قانون قبل به ویژه در زمینه تسهیل فرآیند انتقال بار مالی به مصرف‌کننده نهایی و در نهایت افزایش کارآیی و اثربخشی نظام مالیاتی و کاهش فرار مالیاتی اشاره کرد.
با توجه به عدم راه‌اندازی سامانه مؤدیان در تاریخ ۱۳ دی امسال، تا زمانی که این سامانه راه‌اندازی شود، صرفا اشخاص مشمول موضوع فراخوان‌های هشتگانه، مکلف به انجام تکالیف قانونی از جمله ارایه اظهارنامه مالیاتی، پرداخت مالیات و عوارض ارزش افزوده حداکثر ۱۵ روز پس از پایان هر دوره مالیاتی خواهند بود.
معافیت های مالیات بر ارزش افزوده
موارد زیر، مشمول پرداخت مالیات بر ارزش افزوده نیست:
- کلیه تخفیفات اعطایی به خریدار کالا یا خدمات.
- مالیاتی که قبلا توسط عرضه کننده کالا یا خدمات پرداخت شده است.
- هر نوع مالیات غیر مستقیم و هر نوع عوارضی که هنگام عرضه کالا یا خدمات پرداخت شده است
- اموال غیر منقول اشخاص حقیقی یا حقوقی مشمول مالیات ، از پرداخت VATمعاف است.
- فرش دستبافت، کالاهای اساسی مثل قند و شکر و برنج و گندم و آرد و لبنیات و گوشت و شیر خشک و نان و سویا، از VATمعاف است.
- کلیه تجهیزاتی که در فرودگاه ها برای عملیات ناوبری استفاده می شود
- فعالیت صندوق های قرض الحسنه مجاز و کلیه خدمات بانکی و موسسات اعتباری و صندوق های تعاون و تعاونی ها
- کلیه محصولات کشاورزی که فرآوری نشده باشد.
- خوراک دام و طیور
- دام و طیور زنده و آبزیان و فعالیت های زنبورداری.
- فعالیت های مرتبط با انواع کود و سم و نهال و بذر
- کلیه خدمات حمل و نقل عمومی درون و برون شهری (ریلی-زمینی-هوایی-دریایی)
- کلیه فعالیت های مرتبط با چاپ و نشر و کاغذ
- کلیه خدمات مشمول مالیات بر درآمد حقوق که موضوع قانون مالیات های مستقیم است.
- کلیه خدمات درمانی مثل اعم از انسان و حیوان و گیاه
- کلیه خدمات توانبخشی و حمایتی بیماران و نیازمندان
- کلیه خدمات مربوط به دارو و تجهیزات پزشکی
- کلیه خدمات پژوهشی و آموزشی طبق تایید وزارت علوم و وزارت بهداشت و وزارت کار.
- کلیه کالاهای همراه مسافر که برای استفاده شخصی و منطبق با قانون صادارت و واردات باشد.
- کلیه اقلام برای مصارف نظامی و انتظامی که به تایید وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح برسد.
مدارک لازم ارزش افزوده
- کد اقتصادی شرکت
- رونوشت اسناد هویتی اعضای هیات مدیره بر اساس آخرین تغییرات شرکت
- رونوشت آگهی تاسیس شرکت بر اساس اطلاعات مندرج در روزنانه رسمی
- رونوشت آخرین تغییرات شرکت بر اساس اطلاعات مندرج در روزنامه رسمی
- وکالت نامه رسمی
- نشانی کامل دفتر مرکزی شرکت با کد پستی ۱۰ رقمی
- شماره تماس دفتر مرکزی و شماره تلفن مدیرعامل
- هرگونه مجوز فعالیت مثل گواهی تایید صلاحیت پیمانکاران از سازمان برنامه و بودجه یا گواهی فعالیت از وزارت کار که بر اساس اطلاعات در سایت رتبه بندی باشد.
- ارائه اطلاعات بانکی شامل: نام بانک، کد شعبه، شماره حساب
- اطلاعات کد اقتصادی
شرایط صدور گواهی نامه ثبت نام
- ثبت نام مؤدیان در سامانه عملیات اینترنتی سازمان امور مالیاتی
- تکمیل ثبت نام در سامانه مالیات بر ارزش افزوده
- درخواست صدور گواهی نامه ثبت نام در سامانه توسط مؤدیان
- بررسی صحت اطلاعات ورودی مؤدیان توسط کارشناسان
- ارائه کلیه اظهارنامه های دوره های مشمولیت مؤدیان
- ترتیب پرداخت مالیات و عوارض
مالیات بر ارزش افزوده چگونه محاسبه می شود؟
ارزش افزوده در فعالیت های اقتصادی، روش محاسبه مخصوص به خود دارد. مثلا روش محاسبه مالیات بر ارزش افزوده طبقه هایی از کسب و کار ها با گروهی از طبقه ها و بخش هایی از گروه ها و قسمت هایی از بخش ها با هم متفاوت است. مالیات بر ارزش افزوده، به 4 دسته تقسیم می شود:
- حساب مالیات بر ارزش افزوده خرید کالا یا خدمات
- حساب مالیات بر ارزش افزوده فروش کالا یا خدمات
- حساب عوارض خرید کالا یا خدمات
- حساب عوارض فروش کالا یا خدمات
تخلف مالیات بر ارزش افزوده
اگر یکی از 7 مورد زیر درباره مشمولان پرداخت مالیات بر ارزش افزوده محرز شود، تخلف از قانون مالیات بر ارزش افزوده است. با متخلفان بر اساس قانون، برخورد خواهد شد:
- عدم ثبت نام در اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده طبق بند یک ماده بیست و دوم قانون VAT
- عدم صدور صورت حساب به خریدار کالا یا خدمات طبق بند یک ماده بیست و دوم قانون VAT
- عدم درج درست ارزش ریالی کالا یا خدمات در صورت حساب رسمی که کد اقتصادی دارد.
- عدم درج و تکمیل اطلاعات صورت حساب قانونی توسط فروشنده کالا یا خدمات
- عدم تسلیم اظهارنامه قانونی
- عدم ارائه دفاتر قانونی پلمپ شده شرکت ها و موسسات مشمول قانون مالیاتی
- تاخیر در پرداخت مبلغ VAT در موعد اعلام شده یا عدم اقدام برای پرداخت معوقات.
زمان پرداخت مالیات بر ارزش افزوده
- ارسال اظهارنامه دوره فصل زمستان سال قبل تا ۱۵ فروردین
- ارسال اظهارنامه دوره فصل بهار تا ۱۵ تیر
- ارسال اظهارنامه دوره فصل تابستان تا ۱۵ مهر
- ارسال اظهارنامه دوره فصل پاییز تا ۱۵ دی
جریمه های مشمولان مالیات بر ارزش افزوده
ماخذ محاسبه جریمه های مؤدیان VAT که موضوع قانون 23 ارزش افزوده است. عبارت است از مالیات و عوارض متعلق به دوره، پس از کسر مالیات و عوارض پرداختی است. اگر تاخیر در پرداخت مالیات های موضوع این قانون در موعد مقرر احراز شود، ۲ درصد در ماه به اصل جریمه، جریمه تعلق خواهد گرفت. اگر تاخیر، کم تر از ۳۰ روز باشد، به میزان مدت تاخیر کم تر از یک ماه نیز، جریمه قابل محاسبه و مطالبه خواهد بود.
از زمان تاریخ انقضای مهلت تسلیم اظهارنامه مالیاتی و سر رسید پرداخت مالیات و عوارض دوره مذکور، جریمه تاخیر، محاسبه و قابل دریافت بر اساس موضوع ماده بیست و سه است. البته توجه کنید که مبدا محاسبه جریمه موضوع بند الف تبصره سه ماده ۴۲ قانون VAT درباره مالیات نقل و انتقال خودرو، تاریخ تکمیل و صدور اسناد تنظیمی در دفاتر اسناد رسمی ملاک است. این جرایم، غیر قابل بخشش است.
توجه کنید که جریمه تاخیر در پرداخت VAT نسبت به مالیات پرداخت نشده و مدت تاخیر، روز شمار محاسبه خواهد شد.
ارزش افزوده نسبت به معاملات نقد و نسیه تفاوتی دارد؟
در موارد بسیار زیادی، یک فعال اقتصادی هنوز مبلغ معامله را دریافت نکرده بود، اما مجبور بود که مالیات بر ارزش افزوده را پرداخت کند و اگر پرداخت نمی‌کرد، مشمول جرایم سنگینی می‌شد. در قانون امسال به این موضوع بزرگ توجه شده و معاملات اقساطی و نسیه به رسمیت شناخته شده است. زمان پرداخت مالیات این گونه معاملات را متفاوت از معاملات نقد تعریف شده است.
ویژگی دیگر این است که صادرکنندگان براساس قانون مالیات بر ارزش افزوده باید اعتبار مالیاتی یا همان مالیات‌هایی که پرداخت کردند در مراحل قبل به آن‌ها مسترد شود و یا اگر تولیدکننده‌ای مازاد پرداخت مالیات داشته باشد، باید به آن مسترد شود.
سازنده ها ملزم به درج برچسب معافیت مالیات ارزش‌افزوده شدند
از 13دی‌ماه 1400 ، سازنده گان و عرضه‌کنندگان کالاهای موضوع بند(الف)ماده 9 قانون مالیات بر ارزش افزوده، مکلف به درج برچسب معافیت از این مالیات روی بسته‌بندی کالاهای مذکور هستند.
بر اساس نامه سازمان امور مالیاتی کشور به رئیس اتاق ایران که به امضای داود منظور رئیس این سازمان رسیده، علاوه بر آنکه تولیدکنندگان و عرضه‌کنندگان کالاهای معاف مکلفند برچسب معافیت از مالیات بر ارزش افزوده را از تاریخ اجرای قانون، روی بسته‌بندی کالاهای مزبور درج کنند، به هنگام عرضه، مجاز به دریافت مالیات و عوارض ارزش افزوده از کالاها و خدمات معاف نیستند و در صورت تخلف نه تنها باید مالیات و عوراض دریافتی را عودت کنند، بلکه مشمول جریمه‌ای معادل دو برابر مالیات و عوارض دریافت نیز می‌شوند که غیر قابل بخشش است.
بر اساس این تبصره، «تولیدکنندگان یا عرضه‌کنندگان کالاهای موضوع این بند از قانون، مکلفند که برچسب معافیت از مالیات بر ارزش افزوده را روی بسته‌بندی کالاهای مذکور درج کنند».
کلیه تولیدکنندگان و فروشندگان حائز شرایط فراخوان ها ، لازم است 9 درصد از بهای فروش را محاسبه و از خریدار اخذ و برابر مقررات نسبت به پرداخت آن به حساب مالیاتی اقدام نمایند.
مالیات بر ارزش افزوده چند درصد است؟
پرتکرار ترین سوالاتی که در مورد نرخ مالیات ارزش افزوده مطرح می‌شود این است که مالیات بر ارزش افزوده چند درصد است ؟
میزان مالیات بر ارزش افزوده در ابتدای هر سال تعیین می‌شود و درصد مالیات بر ارزش افزوده بر اساس میزان تورم ایجاد شده در سال گذشته تعیین می‌شود. میزان مالیات بر ارزش افزوده سال 1401 به طور دقیق تعیین نشده ولی تصور می‌شود مانند سال گذشته میزان مالیات بر ارزش افزوده سال 1401 برابر با 6 درصد + 3 درصد عوارض است. پس در پاسخ به سوال مالیات بر ارزش افزوده چند درصد است. می توان گفت این مالیات تصور می‌شود تقریبا برابر با 9 درصد است.